MOTORSUZ ULAŞIM TÜRÜ BİSİKLET

Motorlu araç odaklı ulaşım sistemlerinin kentlere getirdiği sorunların boyutları büyüyerek, insan sağlığı ve çevre açısından önemli bir tehdit haline gelmektedir. Bu sorunların çözümü için özel araçlara alternatif oluşturacak ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir ve bu noktada bisiklet ulaşımı faydalı bir çözüm oluşturmaktadır.

Motorsuz Ulaşım

Hareket etmek için herhangi bir motora veya makineye ihtiyaç duymayan her türlü ulaşım şekli motorsuz ulaşım kapsamına alınabilir. Fakat dünyada bir ulaşım türü olarak kabul edilen motorsuz ulaşım şekilleri yaya ulaşımı ve bisiklet ulaşımıdır.

Motorsuz ulaşımın şehirlerde ulaşım türleri arasındaki payları genelde düşüktür. Bunun en önemli sebeplerinden biri kentlerin hızlı ve düzensiz bir şekilde genişlemesidir. Kentlerin plansız genişlemesi sonucunda kentsel alanlar birbirinden uzaklaşmış (örneğin konut alanları ve iş alanları), yolculuk mesafeleri çok uzamış ve

Motorsuz ulaşımın şehirlerde ulaşım türleri arasındaki payları genelde düşüktür. Bunun en önemli sebeplerinden biri kentlerin hızlı ve düzensiz bir şekilde genişlemesidir. Kentlerin plansız genişlemesi sonucunda kentsel alanlar birbirinden uzaklaşmış (örneğin konut alanları ve iş alanları), yolculuk mesafeleri çok uzamış ve mesafeler yaya olarak veya bisikletle gidilebilecek sınırların çok üzerine çıkmıştır. Bu planlama yaklaşımı özel araç kullanımını özendirmektedir.

Arazi planlamasının dışında ulaşım planlamasının özel araç öncelikli ve motorlu taşıt odaklı yapılması da motorsuz ulaşım türleri için bir dezavantaj oluşturmaktadır. Bisiklet ve yaya ulaşımı, yöneticiler tarafından ulaşım türleri arasında görülmemektedir. Ulaşım planlamasında tamamen motorlu taşıtların ihtiyaçları düşünülmekte, motorlu araç trafiğinin rahatlamasına yönelik yollar, kavşaklar, trafik düzenlemeleri yapılmakta, motorsuz ulaşım türleri düşünülmemektedir. Yollarda yayalara çok az yer ayrılmakta, bisikletlilere ise nerdeyse hiç yer ayrılmamaktadır. Kavşak düzenlemeleri motorlu araçlara göre yapılmakta, bisikletli ve yayaların geçişleri düşünülmemektedir. Bu durum bisiklet ve yaya ulaşımını tercih edenler için tehlike ve sıkıntı yaratmakta, özel araca yönelimi arttırmaktadır.

Bisiklet Ulaşımı ve Özellikleri

Motorlu araç odaklı ulaşım sistemlerinin kentlere getirdiği sorunların boyutları giderek büyümüş, insan sağlığı ve çevre açısından önemli bir tehdit haline gelmiştir. Bu sorunların çözümü için özel araçlara alternatif oluşturacak ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir ve bu noktada bisiklet ulaşımı faydalı bir çözüm oluşturmaktadır.

Bisiklet ulaşımının faydaları

Bisiklet ulaşımı çevre dostu bir ulaşım türüdür. Motorsuz bir ulaşım türü olduğu için kullanımında herhangi bir yakıt gerekmemekte, enerji kaynağı olarak beden gücünü kullanmaktadır. Bisiklet enerji kullanımı açısından yaya da dahil olmak üzere tüm ulaşım türleri içerisinde en az enerji sarfiyatıyla en fazla mesafe kat edebilen, enerjiyi en verimli kullanan araç olarak öne çıkmaktadır. Fosil yakıt veya motor kullanmadığıiçin sera gazı salımı da yapmamakta ve hava kirliliği yaratmamaktadır. Diğer ulaşım türlerine göre çok daha sessiz çalışan bisiklet, gürültü kirliliği de oluşturmamakta ve çevreye hiçbir olumsuz etkisi bulunmamaktadır.

Bisiklet kullanımının insan sağlığı açısından olumlu etkileri vardır. Gün içerisindeki yolculukların bisikletle yapılması, ulaşım ihtiyacını gidermenin yanı sıra fiziksel aktivite yapmaya da imkan sağlamaktadır. Fiziksel aktivitenin artışının kalp-damar hastalıkları ve obezite gibi problemlerin azalmasında ve ölüm oranlarının düşmesinde belirgin bir etkisi olduğu yapılan pek çok bilimsel çalışmayla kanıtlanmıştı.

Bisiklet ekonomik anlamda hem kullanıcılar hem de yöneticiler açısından pek çok fayda sağlamaktadır. Bisiklet yolculukları araçlı yolculuklar içinde en düşük maliyetle gerçekleştirilen yolculuklardır. Otomobillerle ve diğer araçlarla karşılaştırıldığında bisikletin ilk yatırım maliyeti oldukça düşüktür, dar gelirli ve alım gücü düşük kesimler tarafından da karşılanabilecek maliyettedir. Herhangi bir yakıt gideri bulunmadığı ve bakım giderleri az olduğu için toplam maliyeti de çok düşük kalmaktadır. Altyapı açısından baktığımızda ise bisiklet yollarının inşaat ve bakım maliyetleri motorlu araçlar için yapılan yatırım maliyetlerine göre oldukça düşük kalmaktadır. Bu durum yerel yönetimler açısından bir avantaj oluşturmaktadır. Bisiklet park yeri maliyetleri de otomobil park yeri maliyetlerine göre yaklaşık 20 kat daha düşük bir seviyededir.

Bisiklet bireysel hareket özgürlüğü sağlayan ulaşım özelliklerine sahiptir. Toplu taşıma araçlarından farklı olarak herhangi bir güzergah veya zaman tarifesine bağlı değildir. Bisiklet kullanıcısı kendi istediği zaman, kendi güzergahını belirleyerek yolculuğunu gerçekleştirebilir. Bisikletle kapıdan kapıya ulaşım yapılabilmekte, özellikle kısa mesafelerde aktarma yapmaya ihtiyaç duymadan hızlı bir şekilde yolculuklar tamamlanabilmektedir. Bu ulaşım özellikleri açısından bisiklet otomobille benzerlik göstermektedir. Bu nedenle özellikle kısa mesafeli seyahatler için özel araçların yerini alma potansiyeline sahip olduğu söylenebilir.

Bisiklet kentsel alanın verimli kullanımı açısından önemlidir. Hem hareket hem de park halindeyken bisikletin kapladığı alan diğer taşıtlara göre çok daha az olmaktadır. Alan ihtiyacının düşük olması yolun ve park alanlarının çok daha verimli ve yüksek kapasitede kullanılmasını sağlamaktadır. Karayolunda 3m genişliğindeki bir şeritte saatte 400-600 otomobil taşınabilirken, aynı şeritte 6-7 bin bisiklet düzeyinde bir kapasite yaratılabilmektedir. Park açısından ise bir tek otomobilin park ettiği alana 16 bisiklet park edebilmektedir.

Bisiklet sosyal, keyifli ve eğlenceli bir ulaşım aracıdır. Bisiklet kullanıcısı ulaşımını sağlarken, otomobilde olduğu gibi kapalı bir ortam içerisinde bulunmadığından, çevreden soyutlanmak yerine çevrenin bir parçası olmaktadır.

Türkiye’de Bisiklet Ulaşımı

Son yıllarda Türkiye’de bazı şehirlerde bisiklet konusuna olan ilgi artmış ve bisiklet altyapısına yönelik çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bazı ulaşım planları içerisinde bisiklet için ayrılmış bölümler bulunmaktadır.

• Bursa Kentsel Gelişme Projesi Kentsel Ulaşım İyileştirme Çalışması (1997)
• İstanbul Ulaşımında Acil Eylem Planı (Ulaşım Sorunlarının Çözümü İçin Kısa ve
• Orta Vadeli Çözüm Önerileri) (1998)
• Ankara Trafik ve Ulaşım İyileştirme Etüdü (1998)
• Denizli Kentiçi ve Yakın Çevre Ulaşım Master Planı (2003)
• Eskişehir Ulaşım Ana Planı (2003)
• Gaziantep Kent içi ve Yakın Çevre Ulaşım Ana Planı (2006)
• Konya Kentiçi ve Yakın Çevre Ulaşım Master Planı (2001)
• Samsun Kentiçi Ulaşım Ana Planı, Ulaşım Etüdü ve Toplu Taşım Fizibilite
• Etüdü (2002)

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de motorlu araç kullanımının hızlı bir şekilde artması, bisikletin bir ulaşım aracı olarak kullanımının azalmasına ve hatta bir ulaşım aracı olarak görülmemesine neden olmuştur. Ayrıca altyapı konusundaki eksiklikler ve yetersizlikler de bisiklet kullanımını etkilemektedir

Bisikleti bir ulaşım türü olarak gören ve halihazırda en yüksek metrajlı bisiklet yollarına sahip illerimiz Kayseri ve Konya’dır. Konya’da 250km’lik, Kayseri’de ise 75km’lik bir ağ bulunmaktadır. İstanbul’da ise  2023 yılı 1100km’lik bisiklet yolu hedefi doğrultusunda 05.09.2008 tarihli ve UTK2008/24-23 sayılı UTK (Ulaşım ve Trafik Düzenleme Kurulu) kararı ile tespit edilen 1. Öncelikli güzergahlardan biri olan Veliefendi’de pilot uygulama olarak yapılan 2.7 km’lik bisiklet yolu vardır.

Veliefendi’deki bisiklet yolu, deniz ulaştırma türü olan İDO Bakırköy ve D-100 karayolu üzerindeki lastik tekerlekli ulaştırma türü olan otobüsleri birbirine bağlayan bir güzergah tasarımına sahip olması oldukça önemlidir. Hizmet bölgeleri dahilinde bu güzergah tasarım yapıları dikkate alınarak bisiklet yolları bir ulaştırma türü olarak vurgulanmaları açısından çok önemlidir.

Yol Güvenliği

Ulaştırma sistemlerindeki en önem verilmesi gereken hususlardan biri de yol güvenliğidir. Yol güvenliği çalışmaları ana olarak iki alt kırılım dahilinde yapılmaktadır. Halihazırda hizmet veren bir sistem üzerinde yapılan yol güvenliği inceleme (inspection) çalışmaları ve plan aşamasındaki projler için yapılan yol güvenliği denetim (audit) çalışmalarıdır. Bütün yol kullanıcıları sistem içeresindeki güvenliklerinin sağlanması için en sağlıklı çözüm ve gelişmiş ülkelerde uygulanan metodoloji proje aşamasında yol güvenliği unsurlarının eklenerek tasarıma eklendiği denetim (audit) çalışmalarıdır.

Türkiye’deki bisiklet projelerindeki yol güvenliği çalışmaları ise halihazırda bulunan standartların (TSE 9826 Şehir içi Yollarda Bisiklet Yolları Standartları) yetersizliği ve bu alanda yetişmiş teknik personel sayısındaki kısıtlar nedeniyle gelişmiş ülkelere göre kıyaslandığında çok gerilerdedir.

EMBARQ Türkiye, özellikle kadrosundaki ulaştırma yüksek mühendisleri ve EMBARQ Ağı dahilindeki diğer uzmanların da katkılarıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne, Konya Büyükşehir Belediyesi’ne ve Kayseri Büyükşehir Belediyesi’ne Halk Sağlığı ödüllü BikeLAB (Bisiklet Laboratuarı) projesi kapsamında bisiklet yolları için yol güvenliği inceleme çalışmaları gerçekleştirerek danışmanlık vermektedir.  Şehirlerdeki mevcut bisiklet ağı yol güvenliği unsurları bakımında saha gezileri dahilinde ulaştırma yüksek mühendisleri tarafından incelenerek yerel yönetimlere bu alandaki mühendislik sorunları ile ilgili raporlar sunulmaktadır. Veliefende bisiklet yolunun yol güvenliği inceleme çalışmaları tamamlanarak rapor İ.B.B. Trafik ve Sinyalizasyon Birim ile paylaşılmış ve bu yılın ikinci çeyreğinde rapor dahilinde önceliklendirilmiş iyileştirme önerileri İ.B.B.’ye ait farklı birimler tarafında gerçeleştirilecektir. Konya ve Kayseri illeri için saha çalışmaları tamamlanmış olup raporlar önümüzdeki ay yerel yönetimlerle paylaşılması planlanmaktadır.

Yol güvenliği unsurlarının dahil edilmediği hiçbir ulaştırma türü o sistem dahilindeki yol kullanıcıları için güvenli bir hizmet sunmamaktadır. Özellikle bisiklet yolu projeleri gibi ilk kaza anında ölüm ve ağır yaralanma olasılığının yüksek olduğunu göz önünde tutarsak yol güvenliği çalışmalarının ne kadar önemli olduğunu anlamış oluruz.

Sonuç olarak bisiklet, rekreasyon ve spor olanaklarını bir arada sağlayabilen, ekonomik, çevre dostu ve insan sağlığına faydalı önemli bir ulaşım aracıdır. Sahip olduğu ulaşım özellikleriyle özellikle kısa ve orta mesafeli yolculuklar için özel araçların yerini alma potansiyeline sahiptir. Yapılacak düzenlemelerle bu potansiyelin harekete geçirilmesi, bisiklet kullanımının teşvik edilmesi ve kent içi ulaşımda bisikletin payının arttırılması hem kentler hem de insanlar için faydalı olacaktır.