Türkiye, gelişmekte olan ekonomiye sahip, nüfus artışı ve hızlı kentleşmenin bir sonucu olarak konut binalarına olan ihtiyacın arttığı, yeni sanayileşmiş bir ülkedir. Bina sektörü, Türkiye’de iklim değişikliği politikasında önemli bir odak alanıdır ve enerji kaynaklı CO2 emisyonlarının yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bina sektörü, önemli mali tasarruflar, bina sakinlerinin sağlığı ve konforu için fırsatlar sunmaktadır.
Türkiye’nin kentleşme oranı 1990 yılında %53 iken 2022 yılında %93’e yükselmiştir [1] ve bunun sonucunda şehirlerdeki yeni konut ve ticari bina sayısı hızla artmaktadır. Aynı zamanda bina sektörü Türkiye’de en fazla enerji tüketen sektörler arasında yer almaktadır; ısıtma, soğutma, havalandırma ve aydınlatma tek başına Türkiye’deki nihai enerji tüketiminin üçte birinden fazlasını oluşturmaktadır. [2] Bina sektörünün büyüklüğü ve enerji yoğunluğu göz önüne alındığında, bina verimliliği Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon hedefinin başarılmasında önemli bir yere sahiptir. Türkiye, 2022 yılında Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği’ni güncelleyerek yeni binalar için Neredeyse Sıfır Enerjili Binalar (NSEB) zorunluluğu getirdi. Yürütülen çalışmaların başarıya ulaşması için, teşvik mekanizmaları, denetimler ve finansman araçları ile desteklenmesi gerekmektedir.
Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından finanse edilen, Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından yürütülen Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı (ZCBA- Zero Carbon Building Accelerator) projesi, Türkiye ve Kolombiya’ya bina sektörünün karbonsuzlaştırılması için uzun vadeli ulusal yol haritalarını ve her ülkede uyumlu şehir eylem planları geliştirmek ve uygulamak için iki yıl süreli teknik destek sağlamaktadır. Türkiye’de ulusal katılım, WRI Türkiye Sürdürülebilir Şehirler tarafından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile ortaklaşa yürütülmektedir. ZCBA projesinin 2021’de başlamasından bu yana, WRI Türkiye Sürdürülebilir Şehirler ilk paydaş çalıştayını düzenlemiş, temel değerlendirme raporu hazırlamış, paydaş girdileriyle boşluk analizini gerçekleştirmiş, sonuçları analiz etmiş ve önerileri karar vericiler ile paylaşmıştır. Proje hakkındaki bu güncelleme notu, WRI Türkiye’nin bina ve inşaat sektörlerindeki paydaşlarını bir boşluk analizi ve politika önerileri üretmek için nasıl bir araya getirdiğini göstermektedir.
Türkiye’de Sıfır Karbon Binalar İçin Politika Önerilerine Giden Yol
Kaynak: WRI yazarları.
Paydaş haritası
Nisan 2021’de WRI Türkiye, ZCBA projesi için veri toplamanın ilk adımı olarak bir paydaş haritası çalışması gerçekleştirdi. Doğrudan erişim ve kapsamlı bir literatür taraması yoluyla WRI Türkiye, sıfır karbon binalara pazar geçişini etkileyecek veya bundan etkilenecek olan paydaş sektörleri içerecek şekilde mevcut iletişim ağını genişletmiştir. WRI Türkiye, bina yaşam döngüsü boyunca 14 çalışma alanına giren 219 kurum, şirket ve kuruluşun bir listesini oluşturmuştur. , bu paydaşların sektörlere göre dağılımını göstermektedir.
Şekil 1: Paydaş haritasının sektörlere göre dağılımı
Kaynak: WRI yazarları.
Paydaş çalıştayı
Haziran 2021’de proje, ilgili paydaşlara projenin hedefini ve kapsamını tanıtmak için bir başlangıç toplantısının yanı sıra proje tasarımı ve ilk öneriler hakkında paydaş görüşlerini içeren etkileşimli bir oturum düzenlemiştir. Çalıştaya, gösterildiği gibi, 14 çalışma alanından yüz altmış paydaş katılmıştır. Türkiye genelinde 16 ilden yetkililerin katılımıyla temsil edilen, en büyük sektörleri oluşturan yerel yönetim temsilcileri ve araştırma kurumları, Türk belediyelerinin sıfır karbon binalarla ilgilenme ve bu binalar hakkında bilgi edinme merakını gözler önüne sermiştir. İki interaktif oturumda katılımcılar, Türkiye bağlamında Sıfır Karbon Binaları (ZCB’ler) tanımlamış, yüksek verimli binaların uygulanmasında karşılaştıkları engelleri paylaşmış, yol haritasında önceliklendirilecek eylemleri önermiş ve ZCBA’yı destekleme taahhüdünde bulunmuşlardır.
Şekil 2: Çalıştay katılımcılarının sektörlere göre dağılımı
Kaynak: WRI yazarları.
Temel değerlendirme raporu
Bina ve inşaat sektörlerinin bugün nerede durduğunu anlamak, geleceğin bina endüstrisini tasarlamada ve Türkiye için uzun vadeli sıfır karbon vizyonu oluşturmada önemli bir adımdır. Temel değerlendirme raporu, inşaat sektörüne yönelik mevcut politika, program, strateji, öncelik ve uygulamalar incelenerek Türkiye’deki inşaat sektörünün durumunu belirlemek amacıyla yapılmıştır. Temel değerlendirme, Türkiye’nin sıfır karbon bina ulusal yol haritası ve Konya ve Gaziantep’teki ilgili şehir eylem planları için bir başlangıç noktası işlevi görmüştür.
Uzman görüşlerinin toplanması
Paydaş çalıştayından elde edilen girdiler, temaları analiz etmek ve paydaş anketi için bir metodoloji oluşturmak amacıyla temel değerlendirme raporunun bulgularıyla birlikte değerlendirilmiştir. Bu metodoloji özetlenmiştir. Değerlendirme alanları, kentsel planlama, yeni binalar, mevcut binalar, yapı işleri, cihazlar ve sistemler, malzemeler, dirençlilik ve temiz enerji dahil olmak üzere Binalar ve İnşaat için Küresel İttifak (GlobalABC)’ın sekiz temasıyla uyumludur. Bu temalar, paydaşların Türkiye’de sıfır karbon binalara ulaşmada gördükleri temel zorlukları belirlemenin temelini oluşturmuştur. Kategoriler, bu zorlukların Sıfır Kar Yol Haritası için GlobalABC standart uygulamasıyla ele alınabileceği yöntemlerdir.
Anket, Türkiye’deki bina sektörü ekosistemini temsil eden kapsamlı bir paydaş grubunu hedeflemiştir. Paydaşlar arasında ulusal ve yerel yönetim yetkilileri, kamu hizmeti sağlayıcıları, özel sektör ve sivil toplum yer almıştır. Anket, bir ZCB tanımlamanın bileşenleri, sıfır karbon binaların uygulanmasının önündeki engeller, ilgili kamu politikalarına ilişkin görüşler ve çözüm önerileri hakkında sorulan 10 teknik sorudan oluşmaktadır. Paydaş yanıtları, net sıfır karbon binalara ulaşmak için boşlukları belirlemiş ve bunları kapatmak için olası araçlara/çözümlere işaret etmiştir. Anket 219 kuruluşa dağıtılmış ve 81 paydaş katılarak görüş bildirmiştir. Ankete katılanların dağılımı gösterilmiştir.
Şekil 3: Anket katılımcılarının sektörlere göre dağılımı
Kaynak: WRI yazarları.
Anketin ardından, Türkiye’deki bina sektörü hakkında kritik görüşlere sahip olduğu belirlenen 22 önemli paydaş ile bire bir görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerde, Türkiye’de sıfır karbon piyasası dönüşümü için zorlukları, mevcut boşlukları ve potansiyel çözümleri daha ayrıntılı incelemek için yarı yapılandırılmış bir format uygulanmıştır.
Şekil 4: Birebir görüşme katılımcılarının sektörlere göre dağılımı
Kaynak: WRI yazarları.
WRI Türkiye, Türkiye’deki bina ve inşaat sektörlerinin mevcut durumuna ilişkin bir rapor oluşturmak için ilk çalıştay, temel değerlendirme raporu, anketler ve bire bir görüşmelerden elde edilen verileri derlemiş, sentezlemiş ve analiz etmiştir. Tüm bu çalışmalar doğrultusunda da politika taslak önerileri geliştirilmiştir. Nihai rapor, Türkiye’de sıfır karbon binalara geçişi gerçekleştirmenin önündeki yedi ana engeli belirleyerek bu engellerin üstesinden gelmek için önerilen eylemleri ayrıntılı olarak özetleyecektir. Çalıştay, anket ve mülakat katılımcıları tarafından en çok önceliklendirilen öneriler, Türkiye’nin dikkat çekici ve gerçekçi bir Sıfır Karbon Bina Yol Haritası hazırlama çabalarını destekleyecek kısa (2030), orta (2040) ve uzun vadeli (2050) dönüştürücü eylemler olarak tanımlanacaktır.
* Sıfır Karbon Bina Yol Haritası kapsamındaki eylemlere bir sonraki kapsamlı yazımızda yer verilecektir.
Yazının orijinali için: https://www.wri.org/update/stakeholder-engagement-underpins-bold-roadmap-zero-carbon-buildings-turkiye
[1]TÜİK, «Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2021,» 2022. [Çevrimiçi]. Available: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2021-45500
[2] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, «İstatistikler-Denge Tablolari,» 2022. [Çevrimiçi]. Available: https://enerji.gov.tr/enerji-isleri-genel-mudurlugu-denge-tablolari. [Erişildi: 01 2 2022]
