Fotoğraf: SpirosK Photography

Otobüs duraklarının yer seçimindeki en önemli faktörler, akılcı bir işletmecilik, enerji tasarrufu, güvenlik koşullarının sağlanması, çevreyi en az şekilde olumsuz etkileme ve de en uygun trafik akımının sağlanmasıdır. Hem yolcu güvenliği hem de sürücü sorumluluğu açısından otobüslerin durağa kolayca yanaşabilmesi ve ayrılması, yolcuların yola inmeden doğrudan otobüslere binmeleri sağlanmalıdır.

Ülkemizde kent içi yolcu taşımacılığının temeli olan toplu taşımacılık sistemleri içinde otobüsler oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Otobüslerin toplandığı ve dağıldığı ana hareket noktaları genelde trafiğin ve yolcu sirkülasyonunun yoğun olduğu alanlarda bulunmaktadır. Araç ve yaya yoğunluğunun yüksek olduğu bu yerlerde mevcut otobüs duraklarına ait düzenlemeler yapılsa da bunların ne derece güvenli olduğu tartışılabilmektedir.

Güzergâhların oluşturulması, güzergâh üzerindeki talep miktarının ve durak noktalarının yerlerinin belirlenmesi, taşıtların özellikleri, oluşturulan hatlar üzerindeki servis süresi ve sıklığın ayarlanması ile insan faktörü ile insan faktörü (konfor, güven, ekonomiklik, v.b.) gibi parametreler iyi planlanmış ve doğru çalışan otobüs taşımacılığı sisteminin ana ögeleridir.

Otobüs taşımacılığı sistemi yerine getirdiği önemli ve vazgeçilmez görevlerinin yanı sıra, kent trafiği üzerinde yarattığı etki açısından da oldukça dikkatli incelenmesi gereken bir sistemdir. Özellikle yol üzeri durak noktalarının oluşturulması gerek kaldırımı kullanan yayalar, gerek bineceği otobüsü bekleyen yolcular gerekse de trafikte bir otobüs arkasında ilerlemekte olan trafik akımı açısından büyük önem sahiptir. Bunun sıra otobüs durak yerleri, trafik anan kontrol noktaları olarak değerlendirilebilecek sinyalize kavşaklar açısından da oldukça önemli etkiler yaratmaktadır. Otobüs durakları sinyalden hemen önce, hemen sonra ya da uzak bir noktada oluşturulabilmektedir.

Otobüs duraklarının yer seçimindeki en önemli faktörler, akılcı bir işletmecilik, enerji tasarrufu, güvenlik koşullarının sağlanması, çevreyi en az şekilde olumsuz etkileme ve de en uygun trafik akımının sağlanmasıdır. Hem yolcu güvenliği hem de sürücü sorumluluğu açısından otobüslerin durağa kolayca yanaşabilmesi ve ayrılması, yolcuların yola inmeden doğrudan otobüslere binmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca yolcu ve sürücüler açısından da duraklar rahatlıkla tanınmalı ve görülmelidir.

Transit Cooperative Research Program (TCRP), durak yerleri düşünülürken takip edilmesi gereken adımları belirlemiştir. Bu adımlar güvenlik ve işletme açısından iki ayrı şekilde ele alınmıştır.

Güvenlik açısından ölçütler;

• Akan trafikten yolcuların korunması,
• Engelli insanların erişimi,
• Her türlü hava koşullarında otobüse erişim
• Yolcuların yaya geçidi ve kaldırma yakınlığı
• Ana yolculuk hattına yakınlık,
• Yakın duraklara elverişli yolcu transferi sağlanması,
• Karşı yönde aynı güzergâhtaki durakların yakınlığı,
• Cadde aydınlatılması,

İşletim açısından ise;

• Durakta otobüs sayısının artışına bağlı uygun kaldırım mesafesi,
• Yakın alan üzerindeki otobüs durağının etkisi,
• Cadde üzerindeki araç parklanmaları ve kamyon sevkiyat bölgeleri,
• Örnek model otobüs güzargahı (kavşakta münferit otobüs hareketleri),
• Yönler ve kesişen caddelerin genişliği,
• Trafik sinyal işaretlerinin tipleri (sinyal, durma, yol verme),
• Hacimler ve diğer trafikte dönme hareketleri,
• Kaldırım genişliği,
• Kavşağa doğru olan yaya aktiviteleri,
• Yakınlık ve özel yollardaki trafik hacimleri,

şeklinde tanımlanmıştır.

Antropometrik ölçümler göz önüne alınarak; otobüs durakları önündeki kaldırım yükseklikleri ile otobüsün ilk basamağının yerden yüksekliğinin aynı olması insana sağladığı kullanım rahatlığı açısından tercih edilmelidir.

Engellilerin otobüse rahat inip binmeleri için durak kısmı taşıt yolundan 20cm rampa ile yükseltilmeli ve 30cm’lik döşemeyle otobüse kolayca giriş sağlanmalıdır.

Düşük zeminli otobüsler, kaldırım ve otobüs zemini arasında yükseklik farklarını azaltmaktadır. Engelli ve diğer tüm yolcular için erişimde kolaylık sağlamaktadır. Düşük zeminli otobüs erişim rahatlıklarından yararlanan farklı gruplardaki yolcular şöyle sıralanmaktadır; bebekli aileler, tekerlekli sandalye kullanıcıları, yaşlı insanlar, alışveriş yapan ya da bagajı olan yolcular, ayakta tedavi gören engelli kullanıcılarıdır.

Otobüs ve kaldırım arasındaki ölçüler oldukça önemlidir. Kaldırım ve otobüs zemini arasındaki dikey mesafe rampanın eğiminden etkilenmektedir. Eğer bu eğim çok fazla ise, tekerlekli sandalye kullanıcıları otobüse iniş ve biniş gerçekleştiremeyecektir.

Yeni otobüslerde bu yetersizliğin kaldırılması için 1.8 ya da %12 eğim en az 125mm kaldırım yüksekliği olarak belirlenmiştir.

Yaya bölgelerindeki durak yerleri için üç çözüm türü mevcuttur, üçünde de yolcuların ve otobüslerin durduğu alan boya ve farklı yapı malzemelerinin kullanımı ile belirtilmelidir.

• “a” çözümünde yol ve kaldırım aynı seviyededir. Burada yolcu ve özürlülere indi bindi kolaylığının sağlanması için otobüslerin basamakları özel tertibat ile azaltılmalıdır.
• “b” çözümünde yol ve kaldırımın birbirinden ayrılması düşünüldüğünde maksimum kaldırım yüksekliği 7cm olmalıdır.
• “c” çözümünde yol ve kaldırım aynı seviyededir. Burada durak yerleri yükseltilerek yaya bölgesindeki diğer yayaların duraktaki bekleme alanını kullanmaları önlenmelidir. Bu çözümde yükseltilmiş durak yerlerinin önüne ve arkasına çiçeklik, kanepe vb sokak mobilyaları konulması ile durak alanı korunarak, yürüyen yayaların durak dışına kanalize edilmeleri sağlanmalıdır.

Otobüs durakları yolcuların indirme bindirme yaptıkları, sadece durağın yerini gösteren bir tabela olmaktan çok, insanların beklerken yağmur, güneş gibi dış etkilere karşı koruyacak, kısa sürede olsa dinlenmeyi sağlayacak yerler olmalıdır. Bunu yaparken kent içi dolaşımı engellemeyecek biçimde uygun konum ve kullanım yoğunluğuna göre uygun boyutlarda olmalıdır. Örneğin duraklarla ilgili olarak göz önüne alınması gereken antropometrik ölçütler;

• Oturma yeri yüksekliği
• Otururken göz yüksekliği
• Ayaktayken göz yüksekliğidir.

Yapılan planlamalarda durak sayısı az olursa ise, binen yolcu sayısı o oranda fazla olacaktır. Bu da uzun binme zamanları ve uzun yolcu ilerleme zamanlarına neden olacaktır. Durak sayısının fazla olması ise otobüsün seyahat hızını, yavaşlamasını ve hızlanmasını azaltacaktır. Bunun yanında iniş biniş basamakları da otobüslerden iniş ve biniş süreleri üzerinde etkili olacaktır. Yapılacak olan yerleşim tasarımlarında tüm faktörlerin göz önüne alınması gerekmektedir.

Kaliteli ve akılcı tasarımda uygun alanlara uygun durak tiplerinin düşünülmesi kaçınılmazdır. Otobüs duraklarının sayısı ve tipi yoldaki trafik akımı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Trafiğin karışık ya da homojen olması durumlarında da farklılıkların olacağı düşünülmelidir.

Durakların yapısı, yerleşimleri, durak tipleri vb. ülkemizde Türk Standartları Enstitüsünün (TSE 11783) kriterlerine uygun olarak düzenlenmektedir. Bu standart Teknik Kurulun 25 Temmuz 1995 tarihli toplantısında karar verilerek yayımına karar verilmiştir.